قانون خدمت نظام اجباری
#
مصوب 16 خرداد ماه 1304 شمسی
فصل اول
کلیات
ماده اول - از تاریخ تصویب این قانون کلیه اتباع ذکور دولت ایران اعم از سکنه
شهرها و قصبات و قراء و ایالات و متوقفین در خارج از ایران از اول‌سن بیست و یک
سالگی مکلف به خدمت سربازی می‌باشند مگر در مواردی که بر طبق این قانون مستثنی شده
باشند.
ماده دوم - مدت خدمت سربازی مذکور در ماده فوق که مجموعاً بیست و پنج سال می‌باشد
به سه دوره تقسیم می‌شود:
الف - دوره خدمت نظامی و مدت آن شش سال است که دو سال اول مدت تحت‌السلاح و چهار
سال بعد احتیاطی است.
ب - دوره ذخیره و مدت آن سیزده سال است که شش سال اول ذخیره مقدم و هفت سال بعد
ذخیره تالی است.
ج - دوره پاسبانی و مدت آن شش سال است.
ماده سوم - ترتیب احضار هر یک از دوره‌های سه گانه مذکور در ماده (2) مطابق
نظامنامه تجهیزات عمومی وزارت جنگ معین خواهد شد و در‌مواقعی که تجهیز جزو و احضار
قسمتی از قشون را ضرورت ایجاب نماید از دوره احتیاط شروع و به پاسبانی ختم خواهد
شد.
ماده چهارم - مملکت ایران مطابق تشکیلات قشونی به نواحی سربازگیری منقسم شده و
افراد قشونی در مراکز حوزه‌های سربازگیری خود گرفته‌خواهند شد.
ماده پنجم - در تمام نواحی سربازگیری به موجب پیشنهاد وزارت جنگ و تصویب هیأت
وزراء و صدور فرمان همایونی از پانزدهم مهر ماه هر سال‌تا آخر آبان ماه همان سال
عمل سربازگیری شروع و خاتمه خواهد یافت.
ماده ششم - در اول هر سال تا آخر فروردین شعبه سربازگیری هر ناحیه قشونی صورتی از
کلیه افرادی که در آن سالن به سن سربازی می‌رسند و در‌ثبت حوزه‌های جزء می‌باشند
از دفتر سجل نفوس آن ناحیه استخراج نموده و به وسیله رؤسای مافوق خود به وزارت جنگ
ارسال می‌دارد.
ماده هفتم - وزارت جنگ پس از وصول صورتهای مزبوره عده نفراتی را که در آن سال
لازم خواهند داشت با تعیین تقسیم آن عده به نواحی به‌اضافه صدی بیست برای کسور
احتمالی معین کرده برای رؤسای حوزه‌های قشونی ارسال خواهد نمود.
ماده هشتم - مادام که احتیاجات قشونی کمتر از میزان افرادی است که باید برای خدمت
نظامی احضار شوند افراد لازم برای احتیاجات وزارت‌جنگ به ترتیب قرعه از بین اشخاص
واجد شرائط خدمت نظامی معین خواهند شد و اشخاص مزبور به سه طبقه تقسیم می‌شوند:
1 - اشخاص غیر متأهل.
2 - اشخاص متأهل ولی بدون اولاد.
3 - اشخاص متأهل با اولاد.
برای تأمین احتیاجات قشونی افراد طبقه اول مقدم بر طبقه ثانی و طبقه ثانی مقدم بر
طبقه ثالث برای قرعه دعوت می‌شوند.
ماده نهم - اشخاصی که واجد شرائط نظامی بوده ولی قرعه به نامشان اصابت ننماید
باید در سال بعد هم جزء اشخاصی که برای قرعه دعوت‌می‌شوند حاضر گردند ولی در صورتی
که در آن سال هم قرعه به نام آنها اصابت ننماید جزء دوره پاسبانی محسوب خواهند شد
و تا سن چهل و پنج‌سالگی در جزء پاسبانها خواهند ماند.
ماده دهم - افراد ذخیره مقدم هر دو سال یک مرتبه و افراد ذخیره تالی هر سه سال یک
مرتبه در حوزه خود برای مدت یک ماه مشق نظامی باید‌حاضر شوند.
موعد و ترتیب آن مطابق نظامنامه‌ای که وزارت جنگ تهیه خواهد کرد معین خواهد شد.
ماده یازدهم - پس از اجرا شدن قانون نظام اجباری در مملکت اشخاصی که در سن سربازی
و یا بعد از آن بخواهند داخل خدمت دولتی یا اجتماعی‌یا مشاغل آزادی که مستلزم
اجازه رسمی دولت است بشوند باید تصدیق انجام خدمت تحت‌السلاح یا عدم اصابت قرعه و
یا معافیت از خدمت نظامی‌را در دست داشته باشند.
ماده دوازدهم - اشخاصی که بخواهند داخل خدمت در صف نظمیه یا امنیه بشوند باید
خدمت دوره کامل تحت‌السلاح (دو سال) را تمام کرده و‌تصدیقنامه حسن اخلاق و صحت
عمل را در دست داشته باشند.
ماده سیزدهم - اشخاصی که قبل از رسیدن به سن سربازی داوطلبانه دو سال تحت سلاح
خدمت نموده باشند از شرکت در قرعه معاف و جزو‌ذخیره محسوب می‌گردند.
ماده چهاردهم - کسانی که خدمت تحت‌السلاح خود را به انجام رسانده باشند و بخواهند
به خدمت خود ادامه دهند در صورت احتیاج وزارت‌جنگ پذیرفته خواهند شد.
فصل دوم
در معافیت و مهلت و تقلیل مدت خدمت نظامی
ماده پانزدهم - کسانی که از خدمت نظامی اجباری به واسطه علل مزاجی معاف می‌باشند:
1 - نابینای از یک یا دو چشم.
2 - قوزی.
3 - کر.
4 - لال.
5 - شل و چلاق.
6 - یکدست.
7 - فاقدین شست و یا سبابه دست راست.
8 - اشخاص قصیرالقامه که قد آنها از یک گز و نیم کوتاه‌تر باشد.
9 - اشخاص مسلول و مبتلای به امراض مسریه به تصدیق دو نفر طبیب نظامی یا صحی.
10 - اشخاص ضعیف‌البنیه و مریض و نزدیک‌بین و معیوبین از چشم به تصدیق دو نفر از
اطباء نظام که عدم استعداد آنها را برای خدمت نظامی‌تصدیق نمایند.
تبصره - اشخاص ضعیف‌البنیه یا مرضای قابل معالجه جزء قرعه محسوب شده و در صورتی
که قرعه به نام آنها اصابت نماید داخل خدمت شده‌ولی قبل از رفتن تحت سلاح به خرج
دولت معالجه خواهند شد.
ماده شانزدهم - کسانی که به واسطه موقعیت خود از خدمت نظامی معاف می‌باشند:
1 - حاکم شرع مجاز به اجتهاد یا فتوی از مراجع تقلید یا فتوی و علماء درجه اول
مذاهب زرتشتی و کلیمی و مسیحی و مدرسین علوم معقول و‌منقول.
2 - دارندگان تصدیقنامه (دیپلم) از مدارس عالیه داخله یا خارجه.
3 - طلاب علوم دینیه که در مدارس قدیمه تحصیل می‌نمایند اعم از این که در مدارس
مزبوره ساکن باشند یا نباشند در صورت اصابت قرعه به نام‌آنان و واجد بودن شرائط
ذیل در مدت تحصیل و داشتن تصدیق اجتهاد یا فتوی پس از تحصیلات از خدمت نظام معاف
می‌باشند.
الف - نداشتن اشتغالی جز به تحصیل و داشتن تصدیقنامه طلبه‌گی از مدرس و متولی
مدرسه که فقط اشتغال به تحصیل دارند.
ب - دادن امتحان سالیانه مطابق درجاتی که طلاب تحصیل می‌کنند از مقدمات به بالا.
تبصره - هیأت ممتحنه را دولت از بین متخصصین معین خواهد کرد.
4 - یگانه پسر هر مرد یا زنی که سنش به شصت رسیده یا به واسطه علت مزاج از اداره
امر معاش خود عاجز باشد و کفالت بر عهده آن پسر باشد در‌تمام مدت کفالت.
5 - پسر دوم هر مرد یا زنی که پسر اول او در تحت سلاح بوده و در صورت داشتن پسر
سوم آن پسر به سن هیجده سال نرسیده باشد.
6 - پسر هر مرد یا زنی که یک پسرش در خدمت نظامی وفات کرده باشد در صورتی که آن
مرد یا زن پسر دیگری هم داشته باشد این معافیت تا‌زمان رسیدن پسر دیگر به سن هیجده
سالگی خواهد بود.
7 - پسر هر بیوه زنی که غیر از آن پسر کسی دیگر تکفل امور مشارالیها را ننماید در
تمام مدت کفالت.
8 - هر جوانی که مدیر یا نفقه ده یک خانواده بوده و در محل پدر یا برادر یا پدر زن
یا برادر زنی که کفالت امور خانواده او را بنماید نداشته باشد مادام‌که این وضعیت
باقی باشد.
9 - هر جوانی که وصی یا قیم یتیمی باشد که به غیر از او برای اداره کردن امور آن
یتیم شخص دیگری نباشد مادام که حال بدین منوال باشد.
10 - هر جوانی که منحصراً کفیل معیشت جد یا جده پیر یا علیل از کار افتاده او باشد
مادام که حال بدین منوال است.
11 - دو نفری که مشترکاً کفیل یک یا چند خانواده باشند و در یک سال قرعه به نام هر
دو اصابت نماید آن که اول قرعه به نامش اصابت نموده‌است به خدمت نظامی داخل و
دیگری مادام که این وضعیت باقی است از خدمت معاف خواهد بود.
12 - یکی از دو پسر پدری که قرعه به نام هر دو اصابت نماید به انتخاب پدر برای مدت
دو سال معاف خواهد بود.
13 - پسران دیگر هر شخصی که به واسطه قرعه یک یا دو پسر او داخل خدمت نظامی
می‌شوند برای مدت دو سال.
ماده هفدهم - محصلینی که در مدارس عالیه و یا متوسطه داخله یا خارجه مشغول تحصیل
باشند و به سن سربازی برسند و قرعه به نام آن‌ها‌اصابت نماید تا موقع اکمال و
اتمام تحصیلات خود از خدمت نظامی معاف هستند.
ماده هیجدهم - مدت خدمت تحت‌السلاح دارندگان تصدیقنامه رسمی "دیپلم" از مدارس
متوسطه داخله یا خارجه فقط یک سال خواهد بود و پس‌از آن جزء ذخیره محسوب می‌شوند.
ماده نوزدهم - شاگردان فارغ‌التحصیل مدارس متوسطه که دارای تصدیقنامه رسمی
(دیپلم) باشند در صورتی که به سن هیجده بالغ بشوند می‌توانند‌بدون قرعه داوطلبانه
داخل خدمت نظامی بشوند و پس از یک سال خدمت تحت‌السلاح جزء ذخیره محسوب خواهند شد.
فصل سوم
قرعه و وظایف مجلس سربازگیری
ماده بیستم - پس از صدور اوامر وزارت جنگ در باب احضار افراد به خدمت نظامی
مأمورین سربازگیر یا صاحب‌منصبان ساخلو که برای هر حوزه‌معین شده‌اند با دفاتر
مذکوره در ماده (6) به مراکز خود رفته به اطلاع مأمورین کشوری اسامی کلیه افراد
ساکن آن حوزه را که واجد سن سربازی شده و یا‌مشمول ماده (9) می‌باشند و یا معافیت
موقت آنها خاتمه یافته است اعم از مقیم یا مسافر با دفتر نفوس تطبیق می‌نمایند که
در روز معین به محل‌سربازگیری و مجلس قرعه دعوت شوند.
ماده بیست و یکم - کلیه افراد مذکور در ماده فوق مکلف می‌باشند که در موعد معین
در مجلس قرعه حضور به هم رسانند و در عوض مسافرین و‌اشخاص علیل غیر قادر به حرکت
باید پدر یا برادر یا یکی از اقوام ذکور یا شخص دیگری را که به نمایندگی معین
نماید حاضر شوند.
ماده بیست و دوم - برای اجرای عمل قرعه در مرکز هر حوزه سربازگیری مجلسی مرکب از
اعضاء مفصله ذیل تشکیل می‌شود:
1 - حاکم و رؤسای مالیه و بلدیه و نظمیه و امنیه و مدعی‌العموم محل در صورت بودن
رؤسای مزبوره در محل.
2 - پنج نفر صاحب‌منصب و یک یا دو نفر طبیب نظامی به انتخاب فرمانده ناحیه
سربازگیری
3 - پنج نفر از معاریف و معتمدین اهل محل که یکی از آنها از طبقه علماء خواهد بود
به تعیین حاکم محل.
تبصره - در صورتی که انجمن ایالتی یا ولایتی در محل باشد دو نفر از پنج نفر مزبور
از اعضاء انجمن به انتخاب خود انجمن خواهد بود.
ماده بیست و سوم - ریاست مجلس سربازگیری به عهده حاکم محل و نظارت آن با نماینده
ارشد نظام و مسئولیت مشترکه متوجه کلیه اعضاء آن‌خواهد بود.
ماده بیست و چهارم - از روزی که برای سربازگیری معین شده مجلس مزبور در محل معین
شده رسماً افتتاح خواهد شد و مجلس مزبور علنی بوده‌مردم می‌توانند به عنوان تماشاچی
حضور به هم رسانند بدون این که حق شرکت در مذاکرات مجلس را داشته باشند.
ماده بیست و پنجم - وظایف مجلس سربازگیری از قرار ذیل است:
1 - امر دولت در احضار افراد به خدمت نظامی و عده سربازی که در آن حوزه باید گرفته
شود و مواردی که مطابق این قانون از خدمت نظامی دائماً‌یا موقتاً معاف می‌باشند برای
حاضرین قرائت می‌شود.
2 - اسامی اشخاصی که در آن سال برای خدمت نظامی دعوت شوند مطابق دفاتر مستخرجه
ارسالی وزارت جنگ و دفاتر نفوس محلی یک یک‌به صدای بلند خوانده و حاضر و غائب معین
شده و اشخاص حاضر معاینه گردیده آنهایی که قابلیت سربازی ندارند خارج و سند معافیت
به آنها داده‌می‌شود.
3 - به اسناد اشخاصی که بر طبق فصل دوم این قانون معاف می‌شوند رسیدگی کرده پس از
تصدیق حقانیت آنها در مقابل اسامی آنان در دفتر‌سربازگیر ذکر علل را نموده و سند
معافیت به آنها می‌دهند.
4 - اشخاصی که در دفتر اسامی نامشان ذکر شده ولی به واسطه مسافرت یا مرض نتوانند
حاضر شوند و نماینده فرستاده باشند از نماینده آنها‌تحقیقات لازمه به عمل آمده علل
عدم حضور و لیاقت و عدم لیاقت و معافیت و عدم معافیت آنها در مقابل اسمشان قید و
سند مقتضی به نماینده آنها‌داده خواهد شد.
5 - دفاتر ارسالی وزارت جنگ با دفاتر نفوس محلی تطبیق شده در صورت اختلاف علل و
موجبات آن تحقیق و بر طبق آن تحقیقات عمل‌می‌شود و پس از اتمام عملیات دفاتر
مذکوره بسته شده و به امضاء تمام اعضاء مجلس خواهد رسید.
6 - پس از موضوع کردن معافین از خدمت نظامی از مجموع عده بقیه افراد قابل قرعه به
طبقات سه‌گانه مذکوره در ماده (8) تقسیم می‌شوند و پس‌از آن عده لازمه از میان
آنها به قرعه تعیین می‌شود.
ماده بیست و ششم - قرعه باید علنی و در حضور حاضرین در مجلس سربازگیری کشیده شده
و به اسم هر کسی اصابت نماید به آواز بلند اعلام‌شده و در مقابل اسم آن شخص در
دفتر ثبت و به امضاء رییس دفاتر و منشی مجلس سربازگیری برسد.
ماده بیست و هفتم - به کسانی که قرعه به نام آنها اصابت ننماید سند عدم اصابت
قرعه به امضاء رییس و ناظر و منشی محل سربازگیری در روی ورقه‌مخصوص چاپی داده
خواهد شد و در دفتر نیز در مقابل اسامی آنان عدم اصابت قرعه درج می‌شود.
ماده بیست و هشتم - اشخاصی که به زیاده از دو سال حبس جزایی محکوم شده یا از حقوق
مدنی موقتاً محروم گردیده و قرعه به اسمشان اصابت‌نماید در مدت خدمت تحت‌السلاح از
شرافت حمل اسلحه محروم و به خدمات عمله‌گی نظام گماشته می‌شوند.
ماده بیست و نهم - در صورت حصول اختلاف عقیده مابین اعضای مجلس سربازگیری رأی
اکثریت قاطع خواهد بود.
ماده سی‌ام - پس از ختم عملیات مجلس سربازگیری صورت مجلس در چهار نسخه نوشته شده
و پس از امضاء اعضاء مجلس مزبور دو نسخه برای‌وزارتین جنگ و داخله ارسال شده و دو
نسخه دیگر در دفتر حوزه سربازگیری و دفتر حکومتی ضبط خواهد شد.
فصل چهارم
در مجازات مستنکفین از خدمت نظامی و فراریان از قرعه و مساعدین با آنها
ماده سی و یکم - کلیه اشخاصی که محض فرار از دخول در خدمت نظامی یکی از اعضاء خود
را که مستلزم معافیت از خدمت نظامی است ناقص‌نمایند در صورت ثبوت در محکمه نظامی
بدون قرعه برای تمام مدت خدمت نظامی جلب می‌شوند.
ماده سی و دوم - اشخاصی که بدون عذر موجه در مجلس سربازگیری حاضر نشوند و یا
نماینده نفرستند برای استنکاف از حضور در مجلس قرعه‌و یا فرار پس از ثبوت تقصیر
آنها در محکمه نظامی با عضویت یک نفر نماینده از طرف حکومت محل جلب به خدمت
سربازی شده و در عوض دو‌سال سه سال تحت‌السلاح خواهند ماند.
ماده سی و سوم - هر یک از افراد ذخیره که در مواقع احضار برای مشق نظامی بدون عذر
موجه حاضر نشود پس از ثبوت تقصیر آنها در محکمه‌نظامی از یک ماه تا سه ماه محکوم
به حبس می‌شوند.
ماده سی و چهارم - کسانی که در عملیات اشخاص مذکوره در مواد 31 - 32 - 33 شرکت یا
امداد نمایند پس از ثبوت از یک ماه تا سه ماه محکوم‌به حبس می‌شوند چنانچه
امدادکنندگان در عملیات مزبوره از مأمورین دولتی باشند علاوه بر مجازات مزبوره از
خدمت نیز از شش ماه تا دو سال‌منفصل می‌شوند.
فصل پنجم
ماده سی و پنجم - در هر ناحیه سربازگیری که قانون سجل احوال اجرا شود قانون خدمت
نظام اجباری اجراء خواهد گردید و پس از اجرای این‌قانون اصول بنیچه نسبت به آن
قسمت ملغی خواهد بود.
ماده سی و ششم - نظامنامه اجراء این قانون را وزارتین جنگ و داخله با توافق نظر
تدوین کرده و پس از تصویب هیأت وزراء به وسیله وزارت‌جنگ به موقع اجرا گذارده
خواهد شد.
این قانون که مشتمل بر سی و شش ماده است در جلسه شانزدهم خرداد ماه یک هزار و
سیصد و چهار شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
رییس مجلس شورای ملی - حسین پیرنیا
*پاورقی: این قانون به موجب قانون مصوب 29 خرداد ماه 1317 (در دوره یازدهم) نسخ
شده است.