بازخوانی کتیبه های نقش برجسته چشمه علی

مجدالدین رحیمی- در دوره قاجار رجعت جالب توجهی به تصویرسازی وقایع بر پیکر سنگ و صخره ها شده است. کتیبه و نقش برجسته فتحعلی شاه قاجار واقع در مجاورت چشمه علی شهرری علاوه بر حجاری چهره تمام رخ پادشاه و شماری از شاهزادگان، هر یک از افراد را با کتیبه ویژه خود معرفی کرده است.

همچنین کتیبه‌هایی با مضامین اشعار عرفانی در بخش بالا و سمت چپ و راست نقش برجسته ایجاد شده است. متأسفانه بخش‌هایی از این اثر به کلی از بین رفته و مستنداتی نیز برای بازخوانی بخش های از بین رفته تاکنون به دست نیامده است.

با توجه به شدت فرسودگی بخش‌های مختلف تلاش بر این بوده است تا مستندات بررسی و بازخوانی با تهیه تصاویر مادون قرمز در شب و تصاویری در زمان تابش مستقیم نور خورشید و بارندگی از زوایای مختلف اثر انجام شود.
در این پژوهش با استفاده از نرم افزارهای گرافیکی ویرایش تصاویر همچون فتوشاپ، فری هند، کورل کتیبه‌ها بازسازی مجازی شده‌اند. سبک خطاطی متون نیز مورد بررسی قرار گرفته است و روش‌های به کار رفته در فرایند ایجاد این اثر تاریخی فرهنگی نیز مورد توجه بوده است.

نگاهی کوتاه بر تصویرسازی نقش برجسته چشمه علی

از آنجا که تصویرسازی به عنوان ادبیات مقدماتی بشر به شمار می رود، بنابراین نیاز به نوشتن، ساده ترین هدف انسان در تصویرسازی‌های اولیه است. کاربرد تصویر سازی به نسبت رشد کمی و کیفی جوامع بشری و تغییر و تحول عمده صورت گرفته در زمینه بهره گیری از تکنولوژی نوین رشد چشمگیری پیدا کرده است.

بررسی آثار مختلف دوره‌های تاریخی روشنگر این واقعیت است که بیشتر آثار ارائه شده در زمینه نقاشی، حجاری، نقش برجسته و مانند آن جنبه تصویرسازی داشته‌اند.

در این اثر ارزشمند یک عدد نقش برجسته مشتمل بر سه بخش و 78 قاب کتیبه وجود دارد. نقش برجسته چشمه علی با هدف به تصویر کشیدن جلوس شاهی فتحعلی شاه قاجار و معرفی وی و شماری از بزرگان ایجاد شده است.

در بخش مرکزی، نقش بر تخت سلطنت نشستن پادشاه (تختی شبیه به تخت طاووس که اکنون نیز موجود است) به تصویر کشیده شده است. در پیرامون آن نیز 12 تن از بزرگان معرفی شده اند. در سمت چپ نقش برجسته مرکزی، دوباره فتحعلی شاه قاجار در حالت ایستاده با پرنده‌ای شکاری روی ساعد راست وی و ندیمه‌ای چتر به دست پشت سر وی دیده می‌شود. در سمت راست نقش برجسته نیز چهار تن از بزرگان قاجار به تصویر کشیده شده‌اند.


گوشه چشمی بر کتیبه‌های نقش برجسته چشمه علی

با توجه به شدت فرسودگی این کتیبه‌ها روند تحقیق و بازخوانی به صورت میدانی و بررسی مستقیم انجام شده است. تعداد 78 کتیبه نوشته شده در کادر مستقل، در این اثر وجود دارد که از نظر سبک حجاری، 70 کتیبه به صورت قاب‌های تو رفته در دل صخره و متن های برجسته و 8 کتیبه نیز به صورت قاب های تورفته در دل صخره و متون تو رفته (فقط در محور عمودی شماره 2) هستند.

از این شمار، 60 کتیبه با مضامین شعر و 18 کتیبه نیز به معرفی شخصیت‌هایی حجاری شده می‌پردازد. موقعیت این کتیبه‌ها مطابق با نقشه شماره یک مشخص شده است.

44 قاب کتیبه در سه محور افقی A,B,C قرار دارند که محور های A,B بر فراز اثر و هر یک به ترتیب 22 و 20 قاب کتیبه در خود جای داده است.

محور C نیز در بخش پائین اثر دو قاب کتیبه مهم را در خود جای داده است. 16 قاب کتیبه دیگر نیز با مضمون شعر در دو محور عمودی در سمت چپ و راست نقش برجسته قرار دارد. 18 عدد از کتیبه‌ها نیز در کنار تصاویر شخصیت‌ها قرار دارد.

کتیبه‌های با مضمون شعر

هر مصرع از اشعار در کادری مشابه و تقریباً به یک اندازه قرار گرفته است. با توجه به شمار کلمات هر مصرع، نظم و چیدمان کلمات نیز متفاوت شده است. با توجه به فرسایش به وجود آمده در بخش‌‌های مختلف اثر، هفت قاب کتیبه بسیار آسیب دیده و متن آن‌ها نیز قابل مطالعه نیست. همچنین 71 قاب کتیبه که دچار فرسودگی بین 10 تا 40 درصد بوده‌اند به طور کامل بازخوانی شده‌اند که در ادامه به معرفی آنها پرداخته خواهد شد.

اولین محور افقی کتیبه ها واقع در فراز اثر (محورA)

در این محور 22 قاب کتیبه بر سطحی شیبدار نسبت به سطح نقش برجسته (زاویه حدوده 5 درجه) ایجاد شده است. بیش از 50 درصد از هفت کتیبه از بین رفته و متاسفانه متن آن قابل مطالعه نیست، 15 قاب کتیبه بازخوانی شده نیز به شرح زیر است:

بازخوانی شعر نوشته شده در بالاترین محور افقی از راست به چپ (محورA)

------------------------------ عهد مهد عهد دلارای شاه
------------------------------ ---------------------------------
فتحعلی خان نیا پاک حسن شاه جد شاه جهانسوز آب و آن غم دانای شاه
راد محمد شه آن تاج ده تاج بخش تاج ز شاهان ربود بهر تولای شاه
هست شهنشاه عهد زآنکه بایران زمین ---------------------------------

سال هزار و دویست هشت فزون از چهل بود سی و هشت سال عهد دلارای شاه
تخت گهش ملک ری بر فلکش تاج کی زروی این لخت گشت سنگ تماشای شاه
کرد در آن خاره سنگ کلک عهد سمار صنعت آذر پدید بر حسب رای شاه
-------------------------- -------------------------
------------------------- چشمه بعد از او فتاد اینک در پای شاه
گفت به تاریخ آن صاحب دیوان که کرد نور حق از لوح سنگ جلوه زسیمای شاه

دومین محور افقی کتیبه ها واقع در فراز اثر (محورB)

در این محور 20 قاب کتیبه ایجاد شده است. با وجود فرسودگی شدید بخش‌های مختلف این کتیبه‌ها، بازخوانی تمام کتیبه‌های موجود دراین محور انجام شده است.

بازخوانی شعر نوشته شده در دومین محور افقی فراز اثر از راست به چپ (محورB)

چون مصور نقش شاهنشه طراز سنگ کرد آفتابش ز آسمان بردست بوس آهنگ کرد
شاه شاهان خان ایران خسرو صاحبقران آنکه چون نوشیروان زنجیر عدل آونگ کرد
قهرمان فتحعلی شه آنکه اندر گیرودار قهر او بر شهریاران ملک گیتی تنگ کرد
ملک گر و ملک بخش آنکو که از نیروی بخت رایض عزمش دمی بشجر صد فرسنگ کرد
از پی تاریخ این صورت شکسته مو زد قسم مانی از چین کی چنین شکلی به روی سنگ کرد
تعالی الله همه روی زمین را رونق از دارا چه در کان گوهر رخشان چه در که صخره صما
سپهر عزم و کوه حرم و آرامی که همواره زمین و آسمان از و خرم و عزمش واله و شیدا
جهان داد و دین فتحعلی شه آنکه از دانش بود فخر فرح در پاک جان آدم و حوا
به میدان فتح بربایی به ایوان نور سبحانی به پیکر جان روحانی بطلعت خواجه بیضا
بهر جا نامی از رویش بروید لاله از سوزی بهر جا کامی از نورش بجوشد چشمه از خارا

محور افقی موجود در پائین اثر (محورC)

در این محور دو قاب کتیبه با شدت فرسودگی بسیار زیاد وجود دارد.

بازخوانی شعر نوشته شده در محور افقی پائین نقش برجسته از راست به چپ

چو موسی خان بعیسا صفت بگرفتی گفتم تجلی کرده نور جاودان از سینه سینا

محور عمودی حاشیه سمت چپ (محور1)

در این محور هشت قاب کتیبه موجود است که با وجود فرسایش شدید بخش های مختلف آن، تمام کتیبه‌های موجود در این محور بازخوانی شده‌اند.

بازخوانی شعر نوشته شده در محور عمودی حاشیه سمت چپ (محور1)

بملک ری که ایمن آرد خواب چشمه کابش روان شاه چو آب خضر لیکن در دل طما
طلب فرمود مهر و آذری بیا و سان کارد زتمثال خدیو این چشمه را مهری جهان آرا
عیان تمثال خاقان شد چو از فرهاد فرهنگی زشه شد نقش خاقان نام آن ایوان چرخ آسا
چو تمثال ملک بر سنگ شد گفتا خرد شادان برآرد از پی تاریخ سال عندلیب آوا

محور عمودی حاشیه سمت راست (محور2 )

در این محور، هشت قاب کتیبه با نحوه نوشتار پائین به بالا وجود دارد که با وجود بخش های زیاد از بین رفته تمام متن آن بازخوانی شده است.

بازخوانی شعر نوشته شده در محور عمودی حاشیه سمت راست(محور2 )

جلوه گر نقش شه از این صخره صماستی یا که خود آن نور حق وین سینه سیناستی
سینه سیناستی این صخره صما بندان یا مصور نقش دارای ملک سیماستی
آنچه او از طور سینا جلوه گر شد بر کلیم جلوه گر این کوه از نقش شه والاستی

بازخوانی کتیبه‌های مربوط به معرفی شخصیت‌ها

پادشاه و سایر شاهزادگان حجاری شده در نقش برجسته، هریک به وسیله کتیبهای به خط نستعلیق معرفی شده‌اند. شمار این نوع کتیبه‌ها 18 عدد است که با وجود فرسودگی شدید، تمامی آنها بازخوانی شده است. اسامی این 18 شخصیت شامل السلطان فتحعلی شاه قاجار، السلطان فتحعلی شاه قاجار، نواب اشرف والا نائب السلطنه، نواب حسنعلی میرزا، نواب محمد تقی میرزا، نواب اشرف والا محمدعلی میرزا، نواب اشرف والا محو، نواب محمدعلی میرزا، نواب حسینعلی میرزا، نواب اشرف والا محمدولی میرزا، نواب علینقی میرزا، نواب امام ویری میرزا، نواب کامران میرزا، نواب موچول میرزا، نواب فتحعلی میرزا، نواب حیدرقلی میرزا، نواب عبدالله میرزا و نواب اشرف والا محمدولی میرزا است.

گشودن رازهای تاریخی از نقش برجسته چشمه علی

با توجه به بررسی‌های میدانی به عمل آمده، مطالعه اسناد موجود و مطابقت مطالب به دست آمده با وضعیت موجود کتیبه‌ها، این مقاله تدوین و ارائه شده است. شدت فرسودگی بخش‌هایی از این اثر ارزشمند تاریخی فرهنگی بیش از 60درصد بوده است.

در این مقاله سعی بر بازخوانی متون با استفاده مستندات تهیه شده از وضعیت موجود بوده است. صرف نظر از کیفیت ادبی این اشعار از شخصیت سراینده، حجار و نویسنده آن در این اثر حرفی به میان نیامده است.

در نخستین محور افقی موجود در فراز اثر قصیده 11 بیتی در مدح فتحعلی شاه قاجار موجود است. مطالب جالب توجهی در شعر قابل استخراج است.

در مصرع 11 "سال هزار و دویست هشت فزون از چهل" سال ایجاد اثر 1248 اعلام شده و مدت زمام داری فتحعلی شاه قاجار نیز در مصرع 12 " بود سی و هشت سال عهد دلارای شاه "38 سال اعلام شده است. همچنین پایتخت فتحعلی شاه قاجار در مصرع 13 " تخت گهش ملک ری بر فلکش تاج کی" شهر ری مشخص شده است.

در دومین محور افقی فراز اثر، قصیده‌ای 10 بیتی در مدح فتحعلی شاه قاجار موجود است که به مدح و تملق پادشاه پرداخته است. در سمت راست اثر نیز چهار بیت شعر در مدح پادشاه موجود است.

می‌توان مصرع پنجم" عیان تمثال خاقان شد چو از فرهاد فرهنگی" را چنین تعبیر کرد که تمثال خاقان (همین اثر را به عنوان نقش خاقان معرفی کرده اند) توسط شخصی به نام فرهاد فرهنگی ایجاد شده است.

در مصرع ششم" زشه شد نقش خاقان نام آن ایوان چرخ آسا" نیز اعلام شده که پادشاه، این نقش برجسته را نقش خاقان نامیده است.

امید است در پژوهش‌های بعدی، تحقیقی گسترده تر در مورد سایر مطالب مرتبط با این اثر تهیه و ارائه شود.

سربازی آری یا نه ؟

متاسفانه هیچ توجهی به سربازی این میراث رضاخانی نمی شود. آیا کسی نباید به میزان فزاینده خودکشی در پادگانها, معتاد شدن جوانان در سربازی, سیگاری شدن سربازان, رواج همجنس بازی در پادگانها, گسترش یاس در بین جوانان, بی اعتمادی آنان به نظام, زیاد شدن سن ازدواج و از همه مهمتر اتلاف دو سال عمر جوانان این سرزمین توجه کند. مسلما اطلاع دارید که آیت الله ابوالحسن اصفهانی، آیت الله بهبهانی و میرزا هاشم آشتیانی از مخالفان سرسخت سربازی بوده اند وعلمای زمان رضاخان سربازی را خانمان سوز و بنیان برافکن دانسته اند. نکته مهم هم این است که ایراد آن علمای عظام به اصل سربازی بوده است و نه صرف اجرای آن توسط رضاشاه. آیا می دانید این ارثیه غرب اکنون در ۱۰۶ کشور دنیا حذف شده است – نام این کشورها در ادامه آمده است- و در بسیاری کشورها در حال حذف شدن است.یعنی در کشورهای مبدع ان لغو شده ولی ما ایرانیان هنوز از ان حمایت می کنیم. در بین این ۱۰۶ کشور هم کشور اسلامی هم توسعه یافته و هم در حال توسعه و هم کشورهای فقیر دیده می‌شود و به گروه خاصی محدود نیست.
 
مقایسه وضعیت نظام وظیفه در ۱۹۵ کشور جهان نشان می دهد که متاسفانه ایران در بدترین گروه قرار دارد که در ضمیمه این نامه گزارش و اسامی کشورها ذکر شده است. نکته جالب توجه این است که در هیچ کجای ایات و روایات نمی بینیم که دولت اسلامی حق داشته باشد دو سال جوانان مملکت را خدمت فرا بخواند که در واقع بیگاری است و نه خدمت.
 
در اسلام دفاع داریم ولی اکنون که زمان صلح است چه؟ در اسلام حتی زمانی که به سرزمین اسلامی حمله می شود ابتداءً جهاد واجب کفایی است در حالی که اکنون با سربازی به مثابه واجب عینی برخورد می شود.
 
ان شاء الله که در سال نوآوری و شکوفایی، شاهد تغییر بنیادین در سربازی ایران و حرکت آن به سوی سربازی داوطلبانه باشیم.
 
اصل نامه: بازکاوی خدمت سربازی
 
مقدمه:

یکی از قوانینی که اکنون در ایران با جدیت دنبال می‌شود قانون نظام وظیفه عمومی یا سربازی است. این قانون مصوب زمان رضاشاه است. رضاشاه که می‌خواست ارتش‌های قبیله‌ای و عشیره‌ای را حذف کند در اقدامی تقلیدی از کشور‌های اروپایی به تصویب قانون نظام وظیفه عمومی مبادرت کرد که در آن زمان با مخالفت علما و مراجع روبرو شد. از جمله آیت الله نورالله اصفهانی که مخالفت با قانون نظام وظیفه را در راس اهداف شش‌گانه قیامش علیه رضاشاه قرار داد. هر چند که سرانجام به واسطه شهادتش این مخالفت ناکام ماند. قیام آیت الله نورالله اصفهانی و اهداف آن با تایید علما و مراجع آن زمان مانند آیه الله العظمی شیخ ابوالحسن اصفهانی، آیت‌الله بهبهانی، میرزا هاشم آشتیانی و شهید مدرس همراه بود. شهید مدرس نیز در مجلس مخالفت خود را ابراز داشت و در نطق خود با اشاره به خاطرات اقامت هشت ساله‌اش در بین النهرین (عراق) این قانون را از دلایل نارضایتی مردم عراق از دولت عثمانی دانسته و فرمود: «بالاخره مملکت را گرفتن قشون عمومی از دست عثمانی به در برد. چون خلاف طبیعت مردم بود.»
 
همچنین اعضای حوزه علمیه تهران در نامه‌ای به آیت الله نورالله اصفهانی ضمن حمایت از قیام ایشان، تاکید می‌کنند که «تمام آقایان حجج اسلام و حصون ایمان دامت برکاتهم از امورات شخصیه و مشاغل نوعیه خود دست برداشته‌اند و متفقا به کلمه واحده در مقام… جلوگیری از هر قبیل قوانینی که به خلاف قوانین مقدسه اسلام وضع شود قیام و اقدام دارند، بالاخص در قضیه نظام اجباری که فوق العاده از تحمل خارج و طاقت فرساست. امید است که به همم عالیه آن ذوات مقدسه[ائمه اطهار] و جدیت کامله و پافشاری، رفع و دفع این قانون جابرانه و خانمان ویران‌کن شود.» ( مراجعه شود به کتاب‌ اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی، موسی نجفی، صفحات ۲۶۸-۲۴۲)
 
اکنون با گذشت حدود هشتاد سال خانمان ویران کنی و مضرات این قانون آشکار شده است، اما جای این سوال باقی است که چرا این قانون در نظام جمهوری اسلامی ایران همچنان به قوت خود باقی است. همان طور که می‌دانید نهاد دولت در اسلام مطلق العنان و آزاد نیست و در چارچوب قوانین و مقررات شرع محدود است. بر اساس کدام اصل از قوانین اسلام و فقه شیعه دولت اسلامی حق دارد جوانان را وادار سازد که دو سال از بهترین سال‌های عمر خود را در اختیار خود نبوده و حسب دستور دولت به اصطلاح به خدمت بپردازند. بر اساس شناختی که از دین مبین اسلام و فقه شیعه داریم چنین اجازه‌ای را در هیچ جای از دستورات اسلام نمی‌بینیم. در اسلام بر آمادگی نظامی تاکید بسیار شده است به همین دلیل برقراری دوره‌های آموزش اجباری نظامی برای جوانان بسیار مطلوب و لازم است اما ماه‌های متوالی بیگاری که بعد از پایان آموزش نظامی بر جوانان این مرز و بوم تحمیل می‌شود در تعالیم اسلام جایی ندارد.. تنها مقوله‌ای که می‌توان این مساله را به کمک آن توجیه کرد باب مصلحت است که در ادامه فواید و مضرات سربازی را خواهیم شمرد تا نهایتا این نتیجه آشکار شود که نه تنها اکنون مصلحتی بر تداوم سربازی وجود ندارد بلکه مصلحت در لغو آن است.
 
در ادامه فواید و مضرات آن را بر می‌شمریم :
 
● فواید:
 
۱- از جمله مهم‌ترین فواید سربازی بهره‌مندی دولت از نیروی جوان ارزان است. ۲- بخش آموزش نظامی آن موجب تقویت روحیه نظامی و آشنایی جوانان با مسایل نظامی برای روز مبادا می‌شود. ۳- برخی از پدران و مادران نیز خدمت سربازی را باعث مرد شدن پسرانشان می‌دانند.
 
● مضرات :
 
اما برای سربازی مضرات زیادی نیز می‌توان برشمرد که این فواید را تحت الشعاع قرار می‌دهد. به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
 
۱- همان طور که اشاره شد سربازی با اصول اسلامی ناسازگار است. در اسلام حتی زمانی که به مملکت اسلامی حمله می‌شود در ابتدای امر جهاد به صورت واجب کفایی واجب می‌شود و بر همه واجب نیست یعنی در صورتی که کشور تحت هجوم باشد نیز نمی‌توان در ابتدا همه را به جنگ برد. حال چگونه است که در جمهوری اسلامی در شرایطی که هیچ جنگی هم نیست جوانان را مجبور می‌کنند که قریب به دو سال از بهترین زمان عمر خود را در اختیار خود نباشند. بر اساس کدام اصل از اصول دین مبین اسلام جوانان ناچارند دو سال از بهار زندگی خود را در اختیار دولت بگذارند. بنابراین سربازی یک وظیفه دینی و شرعی نمی‌باشد. و تحمیل آن به عنوان وظیفه دینی بر جوانان مطلوب نیست. به خصوص آنکه اکنون این شبهه وجود دارد که روحانیون تا زمانی که خود قرار بود به سربازی بروند این قانون را ضد اسلام می‌دانستند. اما زمانی که این قانون برای روحانیون لغو شد، خدمت سربازی نه تنها مجاز شد بلکه مقدس هم شد! یکی از روحانیون در جواب به دو نکته اشاره کرد : یکی اینکه روحانیون علم آموزی می‌کنند و دیگری مقدس بودن خدمت به نظام جمهوری اسلامی است. در جواب باید گفت اولا مگر بقیه دانشگاه‌ها جهل آموزی می‌کنند که دانشجویان باید به سربازی بروند حتی اگر فرض هم بکنیم که فقط فقه و قران علم است پس چرا دانشجویان فقه و علوم قرانی سربازی می روند. و ثانیا اگر خدمت به نظام به این نحو که بیگاری است، مقدس محسوب می شود؛ پس چرا روحانیون خود را از این خدمت مقدس محروم کرده‌اند؟ البته به نظر ما نه شبهه مورد قبول است و نه جواب آن روحانی. بلکه معتقدیم یک غفلت و فراموشی تاریخی از سوی روحانیت شکل گرفته است.
 
۲- سربازی یک وظیفه ملی هم نیست. دفاع از سرزمین در خون ما ایرانیان است و شاهنامه فردوسی پر است از روحیه سلحشوری ایرانیان. ولی در کجا در اسطوره‌ها و تاریخ ایران زمین آمده است که جوانان باید جوانی خود را در اختیار دولت قرار دهند آن هم در زمان صلح. هر جوان ایرانی حاضر است در زمان جنگ جان خود را تقدیم کند ولی حاضر نیست در زمان صلح عمر خود را بیهوده هدر بدهد.
 
۳- با نگاه کوتاهی به هم کلاسی های دوران تحصیل خود می‌بینیم که بسیاری از آنها در خلال سربازی به مواد مخدر و یا مشروب مبتلا شده و یا لااقل سیگاری شده‌اند. متاسفانه اکنون دوران سربازی یکی از اصلی‌ترین عوامل انحراف جوانان است و آنهایی هم که از قبل منحرف بوده‌اند بدتر می‌شوند.
 
۴- شاید تصور شود که راه حل مشکل بالا افزایش کنترل و برخورد با متخلفین است ولی این چاره کار نیست ؛ چون بر خلاف تصور برخی مسئولین که از واقعیت‌ها فرار می کنند جوان‌ها به سربازی به دید یک وظیفه ملی یا شرعی نگاه نمی‌کنند بلکه به دید یک نوع بیگاری نگاه می‌کنند و البته حق هم با جوانان است. هر چفدر هم مسئولین بر مقدس بودن این خدمت تاکید کنند وقتی واقعیت ندارد بیشتر اعتبار خود در بین جوانان را از دست می دهند. لذا راه کارهای کنترلی نمی‌تواند مشکل را حل کند. مشکل زمانی حل می‌شود که جوانان را از کانون گرم خانواده جدا نسازیم.
 
۵- کشوری که بر روی مخازن نفت قرار دارد چرا باید از جوانان خود بیگاری بکشد. وادار ساختن نیروی جوانی که باید برای پدر و مادرش و یا زن و فرزندانش تلاش کند به دوری از خانواده و استفاده از نیروی او برای پیشبرد فعالیت‌های دولتی که تمام پول نفت به عنوان بیت‌المال در اختیارش است به جز بیگاری چه معنایی دارد.( تصور از بیگاری موجب می‌شود جوان از همان ابتدا یاد بگیرد که در کار کردن برای دولت دل به کار ندهد. )
 
۶- خدمت سربازی چیزی جز اتلاف عمر برای جوانان ندارد زیرا وادار کردن آنها به کاری است که در آن تخصص ندارند و اگر استثنا در راستای تخصص آنها باشد به آن علاقه‌ای ندارند. در مورد سربازان دیپلم وضع بسیار بدتر است و آنان ساعت‌های متوالی به نگهبانی‌های بیهوده و دیوانه کننده می‌گذرانند. در ضمن بسیاری از پست‌هایی که سربازان در آنها به خدمت می‌پردازند زاید، بیهوده و قابل حذف است.
 
۷- بسیاری از جوانان سرباز در شهرک‌های مسکونی سپاه و ارتش برای انجام کارهای خدماتی و نگهبانی از منازل پاسداران و ارتشیان به کار گرفته می‌شوند که بر خلاف قانون است. این خود نوعی رانت است. چرا دیگر مشاغل مجبور هستند که هزینه این خدمات را بدهند ولی نظامیان از چنین رانتی بهره‌مند هستند؟ مضاف بر اینکه از منظر شرع مقدس این گونه اقدامات باید در برابر دستمزد و حقوق عادلانه و کامل باشد. از سوی دیگر این شبهه وجود دارد که وظیفه نیروهای نظامی افزایش امنیت در سراسر جامعه است. نه آنکه برای خود شهرکهای اختصاصی بسازند و از جوانان مردم برای نگهبانی و حراست از خودشان استفاده کنند. دنیا برعکس نشده؟
 
۸- خدمت سربازی به نفع جوانان نیست و به نفع خانواده‌های آنان هم نیست و فقط به نفع دولت است. حال این سوال باقی است که در دولت مردمسالار دینی منافع مردم مقدم است یا دولت؟ در حال حاضر رفتار دولت بر خلاف شعارهایش است. ظاهرا مردمسالاری تا جایی محترم است که به نفع دولت باشد نه مردم. از یک دولت اسلامی که دارای منابع غنی نفتی می‌باشد بعید است که با بهانه‌های واهی منافع دولت را بر مردم ترجیح دهد.
 
۹- سربازی یکی از مهم‌ترین موانع ازدواج جوانان است. بی تردید کسانی که این مقوله غربی و غیر اسلامی را بر جوانان تحمیل می‌کنند در گناه آنانی که به این واسطه به معصیت دچار شده اند، شریک هستند. اینکه برخی تسهیلات برای سربازان متاهل فراهم شود مناسب و ضروری است ولی حلال مشکلات نیست، زیرا بسیاری خانواده‌ها دختر خود را به مردی که می‌خواهد دو سال به سربازی برود نمی‌دهند و در این میان اگر چه آن جوان بی‌تقصیر است ولی خانواده دختر هم محق هستند.
 
۱۰- اکنون نظام وظیفه بسیاری از فرصت‌های مربوط به اشتغال را به خود اختصاص داده است. بر اساس آمار موجود اکنون میزان شغل ایجاد شده در کشور به میزان جوانانی که در آن سال بایستی وارد بازار کار شوند نزدیک شده است. اما مشکل در حجم عظیم بیکاران مانده از سال‌های قبل است. با حذف سربازی و اختصاص فرصت‌ها به این جوانان، می‌توان تا حد زیادی از حجم عظیم بیکاران کاست و بر نرخ بالای بیکاری در ایران فایق آمد. شاید راحت‌ترین راه برای فایق آمدن بر بیکاری حذف سربازی باشد. در مواردی هم که استخدام صورت می‌گیرد شرکتها و حتی سازمانهای دولتی با سو استفاده از نداشتن کارت پایان خدمت جوانان را با حقوق کم، بدون بیمه و هر گونه تضمین و آینده شغلی استخدام می‌کنند.
 
۱۱- حتی اگر کشور مشکل بیکاری نداشت باز هم سربازی از مهمترین موانع اشتغال بود. نه فقط اینکه امکان اشتغال در مشاغل استخدامی اعم از دولتی و غیر دولتی از جوانان سرباز سلب می‌شود بلکه بسیاری مشاغل آزاد هم هستند که نیاز به برنامه ریزی و تداوم کار دارند که سربازی با وقفه‌ای که ایجاد می‌کند از ابتدا مانع رفتن جوانان به سوی آن کارها می‌شود ؛ که دو تاثیر منفی دارد : اول اینکه باعث تاخیر در مولد شدن جوانان و ضرر کلان به اقتصاد کشور می‌شود. کافی است تعداد جوانانی که به سربازی می‌روند را در میزانی که می‌توانستند بر تولید ناخالص داخلی بیفزایند ضرب کنید تا حجم ضرر آشکار شود. دوم آنکه سبب تاخیر در ازدواج می‌شود که اثرات سو آن بر کسی پوشیده نیست. این مساله خود سبب بروز بزهکاری‌های فراوان اجتماعی می‌شود.
 
۱۲- سایه شوم سربازی چون کابوسی همواره بر سر جوانان از آغاز نوجوانی تا جوانی هست که موجب انواع اضطراب و اثرات سوء روانی می‌شود. در طول سربازی نیز دوری از خانواده، فشار جنسی، اضطراب از آینده نامعلوم و غیره انواع بحرانهای روحی برای جوانان به ارمغان می‌آورد که بعضا به بیماری‌های حاد روانی، افسردگی و حتی خودکشی منجر می‌شود.
 
۱۳- سربازی یک مقوله متعلق به دوران دولت- ملت است و لذا در دوران جهانی شدن کنونی که دولت- ملت در حال زوال است این مقوله متصل به آن نیز در حال زوال است.
 
۱۴- اکنون متاسفانه خدمت سربازی به مکانی برای تربیت نیروهای ضدانقلاب و ضدنظام و یا بی‌تفاوت به آن مبدل شده است. جوانان به سربازی نه به عنوان وظیفه ملی و شرعی بلکه به عنوان جبر و زور نگاه می‌کنند و حق هم با جوانان است. از آن جایی که اتلاف قریب به دو سال عمر خود را به پای نظام می‌نویسند، چه بسیار دوستانی داشتیم که در دوران دبیرستان از اعضای فعال بسیج و بعضا از مسئولین پایگاه بسیج دانش آموزی بودند ولی بعد از سربازی به نظام بد و بیراه می‌گویند و یا لااقل بی‌تفاوت شده و شور و حرارت اولیه آنها خوابیده است.
 
۱۵- بسیاری از جوانان ایرانی که در خارج از کشور هستند می‌خواهند به کشور خود برگردند و به نام ایران دستاوردهای علمی خود را ثبت کنند ولی خدمت سربازی خود آنها و یا فرزندانشان مانع است، زیرا تا زمانی که مجبور باشند برای برگشتن تاوانی دو ساله بدهند هیچ گاه بر نمی‌گردند. راهکار مسوولین شاید این باشد که سربازی را برای آنها حذف کنند یا فروشی سازند ولی این اقدام موجب تبعیض می‌شود و سربازی به یکی از منشاهای تبعیض بین کسانی که در خارج هستند و جوانان داخلی تبدیل می‌گردد که یقینا با شعار عدالت و عدم تبعیض در دولت اسلامی نمی‌خواند.
 
۱۶- ایران یکی از جوان‌ترین کشورهای دنیاست و لذا اکنون سرباز وظیفه زیادی دارد، ولی مسوولین حاضر نیستند خدمت وظیفه را کاهش دهند. یک بار از یکی از شاغلین در ستاد کل نیروهای مسلح علت آن را پرسیدیم جواب داد محاسبه کرده‌ایم و دیده‌ایم در چند سال آینده تعداد سربازها کم می‌شود و اگر کم کردیم دیگر نمی‌توانیم اضافه کنیم و لذا بهتر است که کم نکنیم. و البته به همین دلیل جوانان بسیاری سرگردان هستند. در حالی که دولت باید همواره منافع مردم را بر خود مقدم بدارد. مضافا بر اینکه با رشد اتوماسیون و تکنولو‍ژی به این تعداد سرباز نیاز نیست و هر سال به تعداد سرباز کمتری نیاز است. هم اکنون نیز بسیاری از کارهایی که برای سربازان وظیفه تعریف شده است بیهوده و قابل حذف شدن هستند.
 
۱۷- ممکن است گفته شود که در شرایط کنونی نظام بین الملل به مصلحت نیست؛ اما اولا در دنیای امروز مساله امنیت بسیار نرم افزاری و ذهنی شده است و این اقدام اتفاقا نوعی پیام به دنیا است که ما آن قدر اعتماد داریم که سربازی را لغو می‌کنیم. ثانیا بار اصلی در جنگ بر دوش بسیجیان بود و چه بسیار جوانانی که قبل از سن قانونی می‌آمدند و تمایل به حضور در بسیج داشتند.
 
۱۸- بسیاری از جوانان برای فرار از سربازی به حوزه‌های علمیه می‌روند که اثرات مخرب آن معلوم است و لازم نیست که شرح داده شود. حضور چنین افرادی در حوزه‌ها باعث تخریب فضای حوزه، تخریب وجهه عمومی حوزه در بین مردم و نهایتا واگذاری تربیت و هدایت مردم به کسانی می‌شود که از اول با عشق و علاقه پای در این راه نگذاشته‌اند. راه حل های تفتیش انگیزه نیز بی‌حاصل است. زیرا نیات درونی افراد را نمی‌توان یافت و چه بسا که باعث ممانعت از حضور افراد شایسته به واسطه ظن و گمانهای حدسی شود.
 
۱۹- به بیان اهل منطق اکنون سربازی سالبه به انتفاء موضوع شده است. اساس خدمت سربازی برای تشکیل و تامین نیروی ارتشهای دایمی بود که اکنون چنین هدفی منتفی شده است. رضاشاه که می‌خواست ارتشهای قبیله‌ای را منحل کند و ارتش دائمی تشکیل دهد نیاز به نیرو داشت و لذا اقدام به تصویب قانون خدمت وظیفه عمومی کرد ولی امروزه از طریق استخدام این مهم انجام می‌شود و نیازی به اجباری بودن آن نیست.
 
۲۰- در جنگهای پیچیده امروز و آینده از یک سرباز حداکثر دوساله و بدون گذراندن دوره‌های تخصصی که آموزش آن چندین سال طول می‌کشد چه کاری بر می‌آید. در واقع پیشرفت‌های تکنولوژیک کارایی سربازان وظیفه را به نحو چشمگیری کاهش داده است. به همین دلیل است که امروزه اکثر کشورهای دنیا به سمت ارتش حرفه‌ای رفته‌اند. اسامی این کشورها که بیش از نیمی از کشورهای دنیا هستند در ضمیمه آمده است.
 
۲۱- سربازی اساسا یک مقوله غربی است که رضاشاه آن را به تقلید از اروپا و با حمایت و تحت نظر انگلیسی‌ها در ایران پیاده کرد و لذا بر اساس انگیزه‌های الهی و ملی بنا نشده است.
 
۲۲- سربازی یکی از اصلی‌ترین عوامل فرار مغزها می‌باشد. برای بسیاری از جوانانی که کشور را ترک می‌کنند فرار از سربازی یکی از مؤلفه‌های اصلی است و به خصوص آن که هر روز بر شمار کشورهایی که سربازی را حذف می‌کنند افزوده می‌شود و لذا در آن کشورها نیز نیازی به سربازی رفتن ندارند. کدام نخبه علمی حاضر است در ایران بماند در حالی که باید دو سال از بهترین سالهای عمرش را به بیهودگی بگذراند.
 
۲۳- اگر یک بررسی دقیق و علمی و از منظر اقتصاد صورت پذیرد این نتیجه آشکار می‌گردد که سربازی در مجموع به ضرر دولت تمام می‌شود. چون جوانی که تصور کند از او بیگاری می‌کشند با عشق و علاقه فعالیت نمی‌کند و این مساله باعث کاهش جدی بهره‌وری می‌شود. چند کارمند دارای بهره‌وری از خیل سربازانی که بی‌انگیزه هستند مفیدتر و اقتصادی‌تر‌ند.
 
۲۴- متاسفانه سربازی به محلی برای تربیت افراد بی‌علاقه و بی‌انگیزه تبدیل شده است. معمولا کارمندانی که سربازی نرفته‌اند از انگیزه کاری بالاتر برخوردار بوده و راه‌های فرار از زیر کار را کمتر می‌دانند و کمتر استفاده می‌کنند. جوانان در سربازی به خوبی راههای فرار از زیر کار و یا اصطلاحا دودره بازی را یاد می‌گیرند.
 
۲۵ – نکته‌ای که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است اینکه بیشترین ضرر و زیان را در سربازی خانواده‌های کم بضاعت و فقیر می‌بینند. اغنیا و پولداران با پول و پارتی سربازی را برای نور چشمی هایشان به هتل تبدیل می‌کنند که البته در این صورت هم ما شاهد هدر رفتن سرمایه‌های ملی مان هستیم اما فقرا که جوانشان سرمایه کاریشان محسوب می‌شود و بایستی از پتانسیل جوانی فرزندانشان استفاده کنند دو سال از این نعمت خداداد محروم می‌شوند و این نیز نکته ایست که دیده شدن آن در حکومت اسلامی مایه شرم است. اتفاقا عدالت حکم می‌کند که اتفاقا فرزندان خانواده‌های فقیر و متوسط که عمدتا کمک خرج خانواده هستند، از خدمت سربازی معاف شوند و در عوض فرزندان خانواده‌های پولدار که عدم حضور فرزند به معیشت خانواده لطمه‌ای وارد نمی‌سازد، به سربازی اعزام شوند. به گفته شهید مدرس کاری که بر خلاف طبیعت مردم به آنها تحمیل کردیم نتیجه آن بهتر از این نمی‌شود.
 
۲۶- در تعریف سرباز وظیفه ابهام وجود دارد. تصور عمومی از سرباز وظیفه، جوانی است که با رشادت و شهامت درس نظام و نظامی‌گری می‌آموزد تا بتواند در زمان‌های ضروری از کیان این مرز و بوم دفاع نماید؛ زیرا کشور ما برای حفظ امنیت و ناموس و آب و خاک خود به نیروهای نظامی مقتدر و توانا نیاز دارد (ارتش بیست میلیونی). اما آیا وضعیت فعلی سربازی این گونه است؟ استفاده غیر نظامی از سربازان وظیفه با این تصور عمومی سازگار نیست. متاسفانه تصور از سرباز این است که از او به هر نحو می‌توان بهره جست. واگذاری امور دون شان سرباز و امور غیر نظامی به سربازان بزرگترین ضربه را به قداست و اهمیت سربازی وارد کرده است.
 
۲۷- اکنون تعداد کم فرزندان در خانوارهای ایرانی و تحولات فرهنگی مربوط به تربیت فرزندان منجر به توجهات زیاد خانواده‌ها به فرزندان شده و سبب نازپروردگی جوانان گردیده است. لذا تاثیرات مثبتی که در گذشته برای سربازی بر شمرده می‌شد امروزه اکثرا منتفی شده و به تاثیرات منفی مبدل گردیده است. به عبارت دیگر تغییر شیوه تربیتی خانواده‌ها تاثیرات مفید و سودمند سربازی در گذشته را به پیامدهای ناگوار و آسیب‌ده تبدیل کرده است.
 
۲۸-کمیت نیروهای انسانی از عوامل مهم برای برنامه‌ریزی در امور نظامی است ولی وضعیت کنونی امکان این برنامه‌ریزی را تا حدود زیادی کاهش داده است. عواملی چون میزان تمایل جوانان به ادامه تحصیل، مدت تحصیل، میزان معافیت‌های پزشکی، تعداد کفالت‌ها، مهاجرت‌های به خارج از کشور، غایبان، فراریان، میزان کاهش خدمت بسیجیان و… امکان برنامه‌ریزی و تخمین دقیق تعداد سربازان وظیفه را با دشواری‌های جدی روبرو کرده است که این امر استفاده بهینه از نیروهای سرباز را تحت الشعاع قرار داده است.
 
۲۹- یکی از مواردی که به مواد حقوق بشر افزوده شده است و در برخی از کشورهای جهان به رسمیت شمرده شده، حق مخالفت اعتقادی و وجدانی با خدمت اجباری سربازی است. بر این اساس خدمت وظیفه اجباری یکی از موارد نقض حقوق انسانها از سوی دولتها دانسته می‌شود. اگر دولت نیاز به خدمت شهروندان دارد شایسته نیست آن را به اجبار بگیرد بلکه باید بهای آن را بپردازد. با توجه به اهمیت موضوع حقوق بشر و نیز امواج جهانی شدن این مساله یکی از چالش‌های جدی در سال‌های آتی است که بهتر است از اکنون برای آن چاره‌ای اندیشیده شود.
 
۳۰- افزایش سالانه تعداد کشورهایی که سربازی را حذف می‌کنند و آگاهی فزاینده جوانان از این کشورها به واسطه اینترنت و مسافرت می‌تواند به موج اعتراض گسترده ای تبدیل شود که بهتر است از هم اکنون به فکر چاره باشیم. کافی است نگاهی به کشورهای همسایه ایران بیندازیم. در افغانستان، پاکستان، عراق، عربستان، بحرین، قطر،‌امارات و عمان سربازی اجباری حذف گردیده است. تعامل جوانان ایرانی با همسایگان این سوال را در ذهن جوانان و به ویژه مرزنشینان ایجاد کرده است که فرق آنان با جوانان این کشورها چیست؟ بدیهی است که یکی از چالش‌های آینده نظام در امور جوانان همین امر خواهد بود که بهتر است از هم اکنون برای آن راهکاری اندیشیده شود.
 
نگاهی به مجموعه استدلال های فوق نشان می‌دهد که حکم سربازی مانند حکم شراب و قمار است که خداوند در مورد آنها می‌فرماید : و اثمهما اکبر من نفعهما ” و ضررهای آن‌ها از نفعشان بیشتر است.” در واقع باید گفت سربازی برده‌داری مدرن است. راه کارها : بی‌تردید تحقق ارتش حرفه‌ای و حذف خدمت اجباری سربازی به بودجه و برنامه‌ریزی دقیق نیاز دارد ولی امیدوارم این نامه ضرورت حرکت برای حذف سربازی اجباری و داوطلبانه کردن سربازی را هر چند در افقی چندین ساله تبیین کرده باشد. نیاز به بودجه و برنامه داشتن دلیل متقنی نیست که بتواند ما را از نتایج زیانبار سربازی غافل سازد.
 
با توجه به نکته فوق سربازی از دو وجه “مدت سربازی” و “کمک هزینه” نیاز به اصلاح دارد که برای جلوگیری از فشار به دولت این دو به صورت مرحله‌ای صورت می پذیرد.
 
وجه اول: مدت سربازی
 
مرحله اول: کاهش سریع مدت خدمت سربازی با توجه به این که اکنون تعداد جوانان آماده به خدمت بیشتر از تعداد مورد نیاز است و افزایش در کمک هزینه پرداختی به سربازان دارای فرزند به نحوی که کفاف نسبی زندگی را نماید وافزایش برای دیگر سربازان درحد مقدورات بودجه.
 
مرحله دوم: تصویب قانون ممنوعیت به کار گیری سربازان در شهرک های مسکونی و مراکز تفریحی سپاه و ارتش و اجرای عملی و جدی آن و سپس کاهش متناسب با آن در مدت سربازی.
 
مرحله سوم: حذف سربازی برای طیف وسیع‌تری از نخبگان که شامل تحصیلات عالیه و تعداد بیشتری از نخبگان کنکور و جشنواره‌های مهم مانند خوارزمی و نیز برای سربازان متاهل که سربازی مانع عمده ای در مسیر زندگی آنهاست..
 
مرحله چهارم: استخراج موارد قابل حذف و مشاغلی که نیاز به سرباز ندارند ولی به آنها سرباز تعلق می گیرد و کاهش متناسب با آن در مدت سربازی.
 
مرحله پنجم: استفاده از تکنولوژی‌ به جای سرباز در مواردی که امکان دارد و حذف متناسب با آن در خدمت سربازی. به عنوان مثال حذف تعداد بی‌شمار تلفنچی‌ها در سازمان‌ها و شهرک‌های نظامی و استفاده از منشی کامپیوتری، استفاده از دوربین در راهنمایی و رانندگی و….
 
مرحله ششم: حذف خدمت سربازی و تصویب قانون ارتش حرفه‌ای و آموزش‌های نظامی دو ماهه به جوانان که می‌تواند در یکی از تابستانهای دوران دبیرستان برگزار شود تا پس از اخذ دیپلم جوانان آزاد و آسوده باشند.
 
وجه دوم: کمک هزینه اکنون یک سرباز وظیفه ماهیانه مبلغ اندکی کمکی از دولت دریافت می‌کند که با آن حتی نمی‌تواند به شهر محل اقامت بازگرد و گفتن مبلغ آن شرم آور است؛ در حالی که وقتی دولت جوانان را مجبور می‌سازد دو سال از عمر خود را صرف سربازی کنند خود آن جوان و خانواده او را از یک نیروی کار به مدت دوسال محروم می‌سازد؛ لذا بایستی تدابیری نیز اتخاذ کند که دیگر این جوانان سربار خانواده خود نباشند و برای تامین حداقل‌های زندگی دستشان توی جیب پدر نباشد. با توجه به این نکته و همزمان با مراحل بالا لازم است که مراحل زیر نیز طی شوند:
 
مرحله اول: افزایش حقوق سربازان متاهل دارای فرزند به حدی که بتوانند بخشی از هزینه های مسکن و اولاد را تامین کنند.
 
مرحله دوم: افزایش حقوق سربازان متاهل در حدی که سربازی مانعی برای زندگی مشترک نگردد.
 
مرحله سوم: افزایش حقوق سربازان تحصیل کرده در حدی که ثمره تحصیل خود را احساس کنند.
 
مرحله چهارم: افزایش حقوق سربازان وظیفه در حدی که برای تامین نیازهای خود محتاج خانواده و پدر نباشند.
 
مرحله پنجم: افزایش حقوق برای تمام سربازان در حد منصفانه‌ای که نه تنها مانع ازداج نگشته بلکه مشوق آن نیز باشد.
 
مرحله ششم: تحقق ارتش حرفه ای و داوطلبانه شدن سربازی، چرا که یقینا در صورت پرداخت حقوق منصفانه با استقبال جوانان روبرو می‌شود و نیروهای مسلح نیز آنان را درست و منطقی و صرفا درحد نیاز به کار می‌گیرد. ذکر این نکته لازم است که طرح های متعدد گفته شده از سوی برخی صاحب نظران و مسوولان برای اصلاح خدمت سربازی کارا نبوده و چیزی جز وصله و پینه کردن‌های مقطعی و بی حاصل نیست. راه حل اصلی حذف خدمت اجباری – به عبارت بهتر و حقیقی‌تر- بیگاری سربازی است. مجددا تاکید می‌شود که اگر گفته شود ارتش حرفه‌ای هزینه‌های زیاد دارد. این مساله دلیل نمی‌شود که وضعیت سربازی تداوم یابد بلکه مدت زمان لازم برای حذف سربازی اجباری را طولانی‌تر می‌سازد که در طول این زمان باید با کاهش خدمت سربازی و افزایش تدریجی حقوق سربازان به سوی این هدف حرکت کرد.
 
با تشکر و سپاس تعدادی از دانشجویان رشته های علوم اجتماعی http://www.sarbazyy.blogfa.com/
 
ضمیمه اول:

جدول مقایسه‌ای ۱۹۵ کشور جهان از لحاظ وضعیت نظام وظیفه نمودار کشورها :
 
کشورهایی که سربازی اجباری ندارند.(۱۰۶ کشور، ۵۳%)
 
کشورهایی که سربازی اجباری یک سال و یا کمتر دارند. (۲۵کشور، ۱۳%)
 
کشورهایی که صرفا در امور مدنی یا به صورت نظامی غیر مسلح سربازی دارند.(۷ کشور، ۴%)
 
کشورهای که سربازی انتخابی دارند.(۱۱ کشور، ۶%)
 
کشورهایی که مدت سربازی را به ۱۸ ماه کاهش داده‌اند. (۹ کشور، ۵%)
 
کشورهایی که از ترکیب نیروهای داوطلب و اجباری استفاده می کنند. (۱۱ کشور،۶% )
 
کشورهایی که سربازی اجباری بیش از ۱۸ماه، غیر انتخابی و همراه با به کار گیری در امور عملیاتی نظامی دارند. (۲۶کشور، ۱۳%)
 
الف- اسامی کشورهایی که سربازی اجباری ندارند و یا حذف کرده‌اند: آرژانتین (در ۱۹۹۹ حذف شد)
 
آفریقای جنوبی (از ۱۹۹۴ حذف شد.)
 
آنتیگوآ و باربودا آندورا اتیوپی(سربازی اجباری صرفا در شرایط اضطراری مجاز است.)
 
اردن (از سال ۱۹۹۴ تاکنون در حال تعلیق است.)
 
اروگوئه (در زمان صلح اختیاری است و در زمان جنگ دولت در صورت نیاز می‌تواند اجباری سازد.)
 
افغانستان (در ۲۰۰۵ حذف شد)
 
استرالیا (در ۱۹۷۲ لغو شد.)
 
اسلواکی (از ۲۰۰۶ حذف شد)
 
اسلوونی (از ۲۰۰۳ حذف شد)
 
امارات متحده عربی انگلستان (از ۱۹۶۳ حذف شد.)
 
ایتالیا (در ۲۰۰۵ حذف شد)
 
ایسلند باربادوس باهاما بحرین برمه برونئی دارالسلام بلژیک (به حالت تعلیق در آمده است.)
 
بلغارستان (نیروی دریایی و هوایی کاملا حرفه‌ای شده اند و نیروی زمینی نیز در سال ۲۰۰۸ حرفه‌ای شده و سربازی اجباری ملغی می‌گردد. مدت سربازی اکنون ۹ ماه است. البته برای دانش آموختگان دانشگاه ۶ماه است.)
 
بلیز (در صورت به حد نصاب نرسیدن داوطلبین اجباری می شود اما تا کنون اجباری نشده است.)
 
بنگلادش(سربازی اجباری صرفا در شرایط اضطراری مجاز است ولی تاکنون اجرا نشده است.)
 
بوتان بوتساوانا بوسنی و هرزگوین (از اول ژانویه ۲۰۰۶ حذف شد.)
 
بولیوی (در صورت به حد نصاب نرسیدن داوطلبین اجباری می شود.)
 
پاکستان پالائو پاناما پرتقال (از ۲۰۰۴ حذف شد)
 
پرو تانزانیا ترینیاد و توباگو تونگو تووالو تیمور شرقی جامائیکا (سربازی اجباری تنها با اجازه والدین ممکن است.)
 
جزایر سلیمان جزایر مارشال جمهوری ایرلند(دوره سربازی اجباری حذف شده ولی دوره ذخیره هنوز ملغی نشده است.)
 
جمهوری کنگو جیبوتی چک (لغو آن از ۲۰۰۴ آغاز و در ۲۰۰۷ کاملا لغوشد.)
 
دومینیکا (عضو کشورهای مشترک المنافع)
 
دومینیکن (جمهوری) روآندا رومانی (از ۲۰۰۶ حذف شد.)
 
زامبیا ژاپن ساموآ سن مورینو سوآزیلند سیچیل سیرالئون سریلانکا سرینام سنت کیتس و نویس شیلی (هرچند قانون سربازی اجباری ملغی نشده ولی اکنون تمام نیروها به صورت داوطلبانه و نه اجباری به خدمت گرفته می شوند.)
 
عراق عربستان سعودی عمان غنا فدراتیو میکرونزی فرانسه (از ۱۹۹۶ حذف شد.)
 
فیجی قطر کاستاریکا (از ۱۹۴۸ حذف شده است.)
 
کامرون کانادا (تاکنون در زمان صلح سربازی اجباری نداشته است.)
 
کریباتی کنیا گامبیا گرنادا گینه پاپائو لسوتو لبنان لتونی (از ۲۰۰۷ حذف شد.)
 
لوکزامبورگ (از ۱۹۶۷ حذف شده است)
 
لیبریا لیختنشتاین مالاوی مالت مالدیو مالزی مجارستان(در ۲۰۰۴ حذف شد)
 
مراکش (از ۲۰۰۶ حذف شد.)
 
مقدونیه (از ۲۰۰۶ حذف شد)
 
موریس موناکو مونتنگرو (از ۲۰۰۶ حذف شد)
 
نائورو نامیبیا نپال نیجریه نیکاراگوئه نیوزیلند (از ۱۹۷۲ حذف شد.)
 
واتیکان هائیتی هلند (به طور رسمی سربازی اجباری را لغو نکرده ولی از سال ۱۹۹۶ به بعد از سرباز استفاده نکرده و ارتش کاملا حرفه ای دارد.)
 
هلند آنتلیس هند (هیچ گاه سربازی اجباری نداشته حتی در زمان استعمار انگلیس)
 
هندوراس هنگ کنگ یمن (از ۲۰۰۱ حذف شد)
 
کشورهای افغانستان، عراق، عربستان، عمان، قطر، امارات متحده، پاکستان و بحرین از جمله همسایگان ایران هستند که سربازی اجباری را لغو کرده اند. این امر می‌تواند به بروز اعتراضات به ویژه در نزد مرزنشینان منجر شود.
 
 
 
ب- اسامی کشورهایی که سربازی اجباری یک سال و یا کمتر دارند:
 
اتریش (از ابتدای ۲۰۰۷ از ۸ماه به ۶ماه کاهش یافت)
 
برزیل (بسته به محل خدمت ۱۲-۹ماه)
 
بولیوی (۱۲ماه)
 
دانمارک (بسته به محل خدمت ۱۲-۴ ماه وصرفا در امور مدنی یا به صورت نظامی غیر مسلح)
 
اکوادور (۱۲ماه، سربازی انتخابی است.)
 
السالوادور (۱۲ماه، سربازی انتخابی است.)
 
استونی (بسته به محل خدمت ۱۱-۸ ماه وصرفا در امور مدنی و یا به صورت نظامی غیر مسلح در سال ۲۰۱۰ نیز سربازی اجباری لغو می‌شود)
 
صربستان (بسته به محل خدمت ۹-۶ ماه، از ۲۰۱۰ حذف خواهد شد.)
 
کرواسی (اکنون ۶ماه است و از ۲۰۱۰ حذف خواهد شد.)
 
آلمان (۹ماه وصرفا در امور مدنی و یا به صورت نظامی غیر مسلح)
 
یونان (بسته به محل خدمت ۱۲ و ۱۵ ماه و در آینده به ۶ماه کاهش می‌یابد.)
 
لیتوانی (۱۲ماه وصرفا در امور مدنی و یا به صورت نظامی غیر مسلح)
 
مکزیک (۱۲ماه، سربازی انتخابی، نیروهای هوایی و دریایی کاملا حرفه‌ای شده‌اند.)
 
مولداوی (۱۲ماه)
 
مغولستان (۱۲ماه)
 
نروژ (۱۲ماه وصرفا در امور مدنی و یا به صورت نظامی غیر مسلح)
 
پارائوگه (بسته به محل خدمت ۲۴-۱۲ماه، استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.)
 
روسیه (ترکیب اجباری و داوطلبانه به کار گرفته شده است. از ابتدای سال ۲۰۰۸، ۱۲ماه خواهد شد و از همین سال برای متاهلان دارای فرزند، معلمان و پزشکان روستایی حذف خواهد شد.)
 
سوییس (۲۶۰ روز)
 
گوآتمالا (بسته به نوع و محل خدمت ۲۴-۱۲ ماه)
 
لهستان (بسته به محل خدمت ۱۲-۹ماه وصرفا در امور مدنی و یا به صورت نظامی غیر مسلح، در سال ۲۰۱۰ سربازی اجباری لغو می شود.)
 
تایوان (اکنون ۱۶ ماه است و در سال ۲۰۰۸، ۱۲ماه می شود. امکان انتخاب برای مشمولان وجود دارد.)
 
ترکیه (۱۲ ماه برای امور نظامی و ۱۵ ماه برای امور مدنی)
 
تونس (۱۲ماه)
 
ازبکستان (۱۲ماه)
 
 
 
ج- اسامی کشورهایی که از سربازان صرفا در امور مدنی یا به صورت نظامی غیر مسلح استفاده می‌شود:
 
آنگولا (۲۴ماه)
 
الجزایر (۱۸ماه: ۶ماه آموزش و ۱۲ ماه فعالیت مدنی)
 
اسپانیا بلاروس (۱۸ماه و برای فارغ التحصیلان دانشگاهی ۱۲ماه)
 
سوئد (۱۷-۷ ماه، امکان انتخاب میان فعالیت نظامی یا غیر نظامی وجود دارد.)
 
فنلاند (خدمت در امور نظامی مسلحانه ۶ماه، نظامی غیر مسلحانه ۱۱ ماه و غیر نظامی ۱۳ ماه)
 
قبرس هفت کشور دیگر نیز از سربازان به صورت نظامی غیر مسلح استفاده می کنند که در بخش قبلی ذکر شد. این کشورها معتقدند ورود به عملیتهای نظامی و مسلحانه مستلزم طی کردن آموزشهای ویژه است که در مدت کوتاه سربازی یاددادن این مهارتها مقرون به صرفه نیست و عدم آموزش آنها نیز موجب افزایش تلفات می گردد. لذا سربازان را در پستهایی که احتمال درگیری مسلحانه یا نظامی زیاد است؛ وارد نمی کنند.
 
 
 
د- اسامی کشورهای که سربازی انتخابی دارند:
 
اندونزی(استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.)
 
ایالات متحده آمریکا بنین(از ترکیب سربازان داوطلبانه و اجباری استفاده می شود.)
 
توگو(استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.)
 
جمهوری آفریقای مرکزی(استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.)
 
چاد چین سنگال(استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.)
 
کیپ ورد گینه بیسائو نیجر سربازان در این کشورها از این حق برخوردارند که برخی از موارد مربوط به سربازی مانند مکان و محل خدمت یا نوع خدمت (هوایی، دریایی و زمینی) را خودشان انتخاب کنند.
 
 
 
ه- اسامی کشورهایی که مدت سربازی را به ۱۸ ماه کاهش داده‌اند:
 
آذربایجان (برای فارغ التحصیلان دانشگاهی ۱۲ ماه و سایرین ۱۸ماه)
 
اریتره (۱۶ماه)
 
اوکراین (بسته به نوع خدمت ۱۸-۲۴ماه، در ۲ یا ۳ سال آینده ارتش کاملا حرفه‌ای شده و سربازی اجباری ملغی می‌گردد.)
 
ساحل عاج (۱۸ماه، استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.)
 
کامبوج (۱۸ماه)
 
کلمبیا (۱۸ماه، استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.)
 
گرجستان (۱۸ماه، استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.)
 
لائوس (۱۸ماه)
 
ماداگاسکار (۱۸ماه)
 
و-اسامی کشورهایی که از ترکیب نیروهای داوطلب و اجباری استفاده می کنند:
 
اوگاندا برمودا(بخش عمده ای از نیروهای ارتش، حرفه ای بوده و تنها بخش اندکی به صورت اجباری تامین می گردد.)
 
بروندی سنگاپور فیلیپین کره جنوبی کویت گابون مالی موریتانی(نیروی هوایی و دریایی کاملا حرفه ای شده اند و از سرباز اجباری تنها در نیروی زمینی استفاده می شود.)
 
ونزوئلا از آنجایی که تحقق ارتش حرفه ای به صورت ناگهانی ممکن نیست؛ از روشهای مختلقی استفاده می شود. یکی از روشها این است که سربازی داوطلبانه را همزمان با اجباری آغاز می کنند و با افزایش سربازان داوطلب به مرور سربازی اجباری حذف می گردد.
 
ه- اسامی کشورهایی که سربازی اجباری بیش از ۱۸ماه، غیر انتخابی و همراه با به کار گیری در امور عملیاتی و مسلحانه نظامی دارند: آلبانی ارمنستان اسراییل ایران بورکینافاسو تاجیکستان تایلند ترکمنستان جمهوری دموکراتیک کنگو زیمباوه سائوتام و پرینسیپ سنت لوسیا سنت وینسنت و گرنادین سوریه سودان سومالی قرقیزستان قزاقستان کره شمالی گینه گینه اکوئیتوریال کوبا لیبی مصر موزامبیک ویتنام
 
۱ متاسفانه نام کشور ایران در زمره آخرین گروه قرار دارد که نشان می‌دهد علی رغم برخی بهبودها در مقایسه با دیگر کشورها کمترین میزان بهینه سازی و اصلاح را در مورد نظام وظیفه انجام داده ایم.
 
 
 
در پایان ما هم دعای علمای تهران را تکرار می کنیم که: «امید است که به همم عالیه آن ذوات مقدسه[ائمه اطهار] و جدیت کامله و پافشاری، رفع و دفع این قانون جابرانه و خانمان ویران‌کن شود.»

مقایسه‌ وضعیت نظام وظیفه در 200 کشور جهان

اخیرا با حذف خدمت سربازی در کشور آلمان و نیز در صربستان و سوئد، وضعیت نظام وظیفه در کشورهای مختلف جهان در کانون توجهات قرار گرفته است. آنچه در ادامه می آید مقایسه وضعیت نظام وظیفه در 200 کشور جهان است. لازم به ذکر است که در مقایسه با آمار ارائه شده از وضعیت سربازی در جهان در سال 1387 در همین سایت تعداد کشورهایی که خدمت سربازی را لغو نموده اند از 106 کشور به 123 کشور رسیده است.

کشورهای جهان بر اساس وضعیت نظام وظیفه به 6 دسته تقسیم می شوند که ایران در ششمین و آخرین گروه قرار دارد:

الف- کشورهایی که سربازی اجباری ندارند. (123 کشور، 61%)
ب- کشورهایی که سربازی اجباری یک سال و یا کمتر دارند. (24 کشور، 11%)
ج- کشورهایی که صرفا در امور مدنی یا به صورت  نظامی غیر مسلح سربازی دارند.(7 کشور، 4%)
د- کشورهای که سربازی انتخابی دارند.(14 کشور، 7%)   
ه- اسامی کشورهایی که از ترکیب نیروهای داوطلب و اجباری استفاده می کنند. (15 کشور،8%)
و- کشورهایی که سربازی اجباری 18ماه و یا بیشتر، غیر انتخابی و همراه با به کار گیری در امور عملیاتی نظامی دارند. (17 کشور،9%)

الف- کشورهایی که سربازی اجباری ندارند.(123 کشور، 61%)

.آرژانتین (در 1999 حذف شد) 2. آفریقای جنوبی (از 1994 حذف شد.) 3. آنتیگوآ و باربودا 4. آندورا 5. اتیوپی(سربازی اجباری صرفا در شرایط اضطراری مجاز است.) 6. اردن (درسال 1999 حذف شد اما در سال 2007 یک دوره آموزشی کوتاه که اکثرا مشتمل بر مهارتهای شغلی است درنظر گرفته شد.) 7. اروگوئه (در زمان صلح اختیاری است و در زمان جنگ دولت در صورت نیاز می‌تواند اجباری سازد.) 8. افغانستان (در 2005 حذف شد) 9. استرالیا (در 1972 لغو شد.) 10. اسلواکی (از 2006 حذف شد) 11. اسلوونی (از 2003 حذف شد) 12. امارات متحده عربی 13. انگلستان (از 1963 حذف شد.) 14. ایالات متحده آمریکا (از 1986 تاکنون کسی به اجبار به سربازی نرفته است و کسی هم به خاطر عدم معرفی خود مجازات نشده است.) 15. ایسلند 16. باربادوس 17. باهاما 18. بحرین 19. برمه(میانمار) 20. برونئی دارالسلام 21. بلژیک (به حالت تعلیق در آمده است.) 22. بلغارستان (نیروی دریایی و هوایی کاملا حرفه‌ای شده اند و نیروی زمینی نیز در سال 2008 حرفه‌ای شده و سربازی اجباری لغو گردید.) 23. بلیز (در صورت به حد نصاب نرسیدن داوطلبین اجباری می شود اما تا کنون اجباری نشده است و حتی تعداد داوطلبان سه برابر نیاز است.) 24. بنگلادش(سربازی اجباری صرفا در شرایط اضطراری مجاز است ولی تاکنون اجرا نشده است.) 25. بوتان 26. بوتساوانا 27. بوسنی و هرزگوین (از اول ژانویه 2006 حذف شد.) 28. بولیوی (در صورت به حد نصاب نرسیدن داوطلبین اجباری می شود.) 29. پاکستان 30. پالائو 31. پاناما 32. پرتقال (از 2004 حذف شد) 33. پرو 34. تانزانیا 35. ترینیاد و توباگو 36. تونگو 37. تووالو 38. تیمور شرقی 39. جامائیکا (سربازی اجباری تنها با اجازه والدین ممکن است.) 40. جزایر سلیمان 41. جزایر مارشال 42. جمهوری کنگو(کنگو برازاویل) 43. جمهوری دموکراتیک کنگو(زئیر) 44. جیبوتی 45. چک (لغو آن از 2004 آغاز و در 2007 کاملا لغوشد.) 46. دومینیکا (عضو کشورهای مشترک المنافع) 47. سنت مارتن 48. روآندا 49. رومانی (از 2006 حذف شد و سربازان قراردادی 5 ساله جایگزین سربازان اجباری شدند.) 50. زامبیا 51. ژاپن 52. ساموآ 53. سن مورینو 54. سوآزیلند(پادشاهی) 55. سیشیل 56. سیرالئون 57. سریلانکا 58. سورینام 59. سنت کیتس و نویس 60. شیلی (دولت این حق را برای خود محفوظ داشته که در موقع ضرورت سرباز اجباری به کار بگیرد.) 61. عراق 62. عربستان سعودی 63. عمان 64. غنا 65. فدراتیو میکرونزی 66. فرانسه (از 1996 حذف شد.) 67. فیجی 68. قطر 69. کاستاریکا (از 1948 حذف شده است.) 70. کامرون 71. کانادا (تاکنون در زمان صلح سربازی اجباری نداشته است.) 72. کریباتی(کریباس) 73. کنیا 74. گامبیا 75. گرنادا 76. گویان 77. لسوتو(پادشاهی) 78. لبنان 79. لتونی (از 2007 حذف شد.) 80. لوکزامبورگ (از 1967 حذف شده است) 81. لیبریا(جمهوری) 82. لیختنشتاین 83. مالاوی 84. مالت 85. مالدیو 86. ماداگاسکار 87. مجارستان(در 2004 حذف شد) 88. مراکش (از 2006 حذف شد.) 89. مقدونیه (از 2006 حذف شد) 90. موریس 91. موناکو 92. مونتنگرو (از 2006 حذف شد) 93. نائورو 94. نامیبیا(جمهوری) 95. نپال 96. نیجریه 97. نیکاراگوئه 98. نیوزیلند (از 1972 حذف شد.) 99. واتیکان 100. هائیتی 101. هلند (به طور رسمی سربازی اجباری را لغو نکرده ولی از سال 1996 به بعد از سرباز استفاده نکرده و ارتش کاملا حرفه ای دارد.) 102. هلند آنتلیس 103. هند (هیچ گاه سربازی اجباری نداشته حتی در زمان استعمار انگلیس) 104. هندوراس 105. هنگ کنگ 106. یمن (از 2001 حذف شد) 107. وانوآتو 108. کوراکائو 109-ایتالیا (در 2005 حذف شد) 110. آلبانی (حذف سربازی و حرفه ای شدن ارتش آغاز شده و تا سال 2010 کاملا حرفه ای می گردد.) 111. پاپوآ گینه نو(سربازی داوطلبانه نیز به رضایت والدین نیاز دارد.)  112. اوگاندا 113. ایرلند(دوره سربازی اجباری حذف شده ولی دوره ذخیره هنوز ملغی نشده است.) 114. بروندی 115. کویت(بر اساس قانون امکان سربازگیری اجباری وجود دارد ولی از سال 2001 به حالت تعلیق درامده است)116. کومور (مجمع الجزایر قمر) 117. سوئد (در جولای 2010 لغو گردید. دولت در موارد اضطراری می توان مجددا سربازگیری اجباری نماید.) 118. بورکینافاسو 119. لهستان (از ژانویه 2011 لغو خواهد شد.) 120. لیتوانی (از سپتامبر 2008 لغو شد.) 121. کرواسی (از 2008 حذف شد.) 122- صربستان (از ژانویه 2011 حذف خواهد شد.) 123. آلمان(از سال 2011 حذف خواهد شد.)

ب ـ کشورهایی که سربازی اجباری یک سال و یا کمتر دارند. (24 کشور، 11%)

1. فنلاند (خدمت در امور نظامی مسلحانه 6ماه، نظامی غیر مسلحانه 11 ماه و غیر نظامی 12 ماه) 2. اتریش (از ابتدای 2007 از 8ماه به 6ماه کاهش یافت) 3. آذربایجان (برای فارغ التحصیلان دانشگاهی 12 ماه و سایرین 18ماه) 4. برزیل (بسته به محل خدمت 12-9ماه) 5. بولیوی (12ماه) 6. دانمارک (بسته به محل خدمت 12-4 ماه وصرفا در امور مدنی یا به صورت  نظامی غیر مسلح) 7. اکوادور (سربازی انتخابی است.) 8. السالوادور (11-8 ماه، سربازی انتخابی است.) 9. استونی (بسته به محل خدمت 11-8 ماه وصرفا در امور مدنی و یا به صورت  نظامی غیر مسلح در سال 2011 نیز سربازی اجباری لغو می‌شود) 10. اوکراین (بسته به نوع خدمت 18-12ماه، در 2 یا 3 سال آینده ارتش کاملا حرفه‌ای شده و سربازی اجباری ملغی می‌گردد.) 11. تونس (12ماه) 12. ازبکستان (12ماه) 13. قرقیزستان(12ماه، به دنبال شکست سربازان وظیفه از یک گروه کوچک شورشی مرزی، تصمیم به حرفه ای کردن ارتش گرفته است. از ابتدای سال 2009 خرید خدمت قانونی شد که بر اساس آن هزینه پرداخت شدۀ کسانی که خدمت را می خرند به افراد به خدمت رفته پرداخت می شود.) 14. یونان (12 ماه و در آینده به 6ماه کاهش می‌یابد.)15. گوآتمالا (بسته به نوع و محل خدمت 24-12 ماه)  16. مکزیک (12ماه، سربازی انتخابی، نیروهای هوایی و دریایی کاملا حرفه‌ای شده‌اند.) 17. مولداوی (12ماه) 18. مغولستان (12ماه) 19. نروژ (12ماه وصرفا در امور مدنی و یا به صورت  نظامی غیر مسلح) 20. پارائوگه (بسته به محل خدمت 24-12ماه، استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.) 21. روسیه (ترکیب اجباری و داوطلبانه به کار گرفته شده است. از ابتدای سال 2008، 12ماه شد و برای متاهلان دارای فرزند، معلمان و پزشکان روستایی نیز حذف شد.) 22. سوییس (260 روز) 23.  تایوان (12ماه،امکان انتخاب برای مشمولان وجود دارد، هر سال 10% از تعداد سربازان اجباری حذف می شود تا به مرور سربازی اجباری ملغی شود.) 24. ترکیه (12 ماه برای امور نظامی و 15 ماه برای امور مدنی)

ج- کشورهایی که صرفا در امور مدنی یا به صورت  نظامی غیر مسلح سربازی دارند.(7 کشور، 4%)

1.آنگولا (24ماه) 2-الجزایر (18ماه: 6ماه آموزش و 12 ماه فعالیت مدنی، ضمنا به زودی شرط انجام خدمت سربازی از شرایط استخدام کارمندی در الجزایر حذف میشود.) 3-روسیه سفید (بلاروس، 18ماه و برای فارغ التحصیلان دانشگاهی 12ماه) 4-قبرس 5-سنت لوسیا 6- سنت وینسنت و گراندین 7-اسپانیا

پنج کشور دیگر نیز از سربازان به صورت نظامی غیر مسلح استفاده می کنند که در بخش قبلی ذکر شد.

این کشورها معتقدند ورود به عملیتهای نظامی و مسلحانه مستلزم طی کردن آموزشهای ویژه است که در مدت کوتاه سربازی یاددادن این مهارتها مقرون به صرفه نیست و عدم آموزش آنها نیز موجب افزایش تلفات می گردد. لذا سربازان را در پستهایی که احتمال درگیری مسلحانه یا نظامی زیاد است؛ وارد نمی کنند.

د- کشورهای که سربازی انتخابی دارند.(14 کشور، 7%)

1.اندونزی(استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.) 2.بنین(از ترکیب سربازان داوطلبانه و اجباری استفاده می شود.) 3. تایلند(به صورت رندم به تعداد مورد نیاز سرباز استخدام می شود.) 4. توگو(استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.) 5. جمهوری آفریقای مرکزی(استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.) 6. چاد 7. چین(تمام افسران، سربازان داوطلب هستند.) 8. مالزی(مشمولین بر اساس قرعه انتخاب می شوند.) 9. سنگال(استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.)  10. نیجر 11. کیپ ورد 12. گینه بیسائو (نیروی هوایی حرفه ای و داوطلبانه شده است.) 13. گینه استوایی (اکوئیتوریال) 14. موزامبیک
سربازان در این کشورها از این حق برخوردارند که برخی از موارد مربوط به سربازی مانند مکان و محل خدمت یا نوع خدمت (هوایی، دریایی و زمینی) را خودشان انتخاب کنند.

ه- اسامی کشورهایی که از ترکیب نیروهای داوطلب و اجباری استفاده می کنند. (15 کشور،8% )

1.برمودا(بخش عمده ای از نیروهای ارتش، حرفه ای بوده و تنها بخش اندکی به صورت اجباری تامین می گردد.) 2. رژیم اشغالگر قدس (اسراییل، سربازی برای یهودیان و دروزی ها اجباری و برای مسیحیان و مسلمانان داوطلبانه است.) 3. ساحل عاج 4. سنگاپور  5. سودان 6. فیلیپین 7. کره جنوبی 8. کلمبیا 9. گرجستان 10. گابون 11. مالی 12.  موریتانی(نیروی هوایی و دریایی کاملا حرفه ای شده اند و از سرباز اجباری تنها در نیروی زمینی استفاده می شود.) 13. گینه 14. ونزوئلا 15. دومینیکن (جمهوری)

از آنجایی که تحقق ارتش حرفه ای به صورت ناگهانی ممکن نیست؛ از روشهای مختلفی استفاده می شود. یکی از روشها این است که سربازی داوطلبانه را همزمان با اجباری آغاز می کنند و با افزایش سربازان داوطلب به مرور سربازی اجباری حذف می گردد. در ایران استفاده از سرباز پیمانی و داوطلب نیز وجود دارد ولی به قدری میزان سربازان داوطلب نسبت به اجباری کم است که نمی توان ایران را در زمره این کشورها قرار داد.

و- کشورهایی که سربازی اجباری بیش از یک سال، غیر انتخابی و همراه با به کار گیری در امور عملیاتی نظامی دارند. (17 کشور،9%)

1.ارمنستان 2. اریتره (16ماه) 3. ویتنام(18ماه)  4. تاجیکستان 5. ترکمنستان 6. زیمباوه 7. سائوتام و پرینسیپ 8. سوریه(21 ماه) 9. سومالی(از سال 2005 از سوی سازمان ملل به عنوان نقض کننده حقوق کودکان و به کارگیرنده آنان در سربازی معرفی شده است.) 10. کامبوج (18ماه) 11. قزاقستان 12. کره شمالی 13. کوبا 14. لائوس (18ماه) 15. لیبی(18ماه) 16. مصر 17. ایران(18 ماه)

متاسفانه نام کشور ایران در ششمین گروه و آخرین گروه قرار گرفته است که نشان می‌دهد علی رغم برخی بهبودها که صورت پذیرفته، هنوز تا وضعیت مطلوب فاصله وجود دارد.

برای آشنایی با تفاوتهای سربازی اجباری و سربازی داوطلبانه (ارتش حرفه ای) به اینجا (http://www.tabnak.ir/pages/?cid=36853) مراجعه نمایید.